We willen allemaal dat de ander zijn eigen verantwoordelijkheden oppakt, op het werk en in onze persoonlijke relaties. Wat we vaak niet in de gaten hebben, is dat we het die ander zo gemakkelijk mogelijk maken in z’n luie stoel.

Of de training nu ‘Inspirerend leidinggeven’ of ‘Klantgericht telefoneren’ heet, op een bepaald moment stel ik altijd de vraag: “Wie is hier nu heel hard aan het werk en wie hangt hier achterover?”

Op zo’n moment breng ik de drama- en de winnaarsdriehoek ter sprake, omdat het zo’n lekker rationeel model is. Het legt heel helder bloot wat er tussen mensen speelt als je het niet voor elkaar krijgt dat je collega, je partner, je zus of die klant zich ook een beetje verantwoordelijk voelt voor de situatie.

Drama driehoek

Het model is afkomstig uit de Transactionele Analyse (TA), een methodiek die zegt dat we steeds weer opnieuw de strategieën uit onze kindertijd toepassen. Dat geldt voor onze effectieve strategieën, maar we doen het ook als het tot pijn en mislukking leidt.

Wat de drama driehoek tot een drama maakt, is dat we óf onszelf, óf de ander niet serieus nemen. In de dramadriehoek vind je 3 verschillende posities: die van de aanklager, de redder en het slachtoffer.

Aanklager

Wanneer je communiceert vanuit de positie van de aanklager, wijs je de ander op fouten op een kleinerende manier. Je communiceert kort door de bocht en laat weinig ruimte voor de ander. De aanklager is doelgericht en heeft geen tijd voor ‘zeurpieten’. Hij heeft geen zin in teveel vragen of weerstand; hij wil dat je gewoon doet wat hij zegt. In de onderstroom is de boodschap naar de ander: ik ben oké en jij bent niet oké. Ik bepaal hier namelijk wat er gebeurt.

Redder

Wanneer je communiceert vanuit de redders-positie, dan voel je je verantwoordelijk voor andermans taken en geniet je ervan om andermans klusjes over te nemen. Zo voel je je nuttig. Je biedt je hulp vaak ongevraagd aan of gaat al in de actiestand zonder dat je weet wat iemands vraag is. Je neemt vaak de spreekwoordelijke aap al op je schouder zonder dat je het in de gaten hebt. Ontzettend goed bedoeld, maar ook hier is in de onderstroom de boodschap naar de ander: ik ben oké en jij bent niet oké. Jij kan dat namelijk niet, ik moet het voor je doen.

Slachtoffer

Wanneer je communiceert vanuit de slachtoffer-positie, dan reageer je vanuit onmacht. Je doet alsof jij niets kunt, in de hoop dat de ander de verantwoordelijkheid overneemt. Je vraagt niet of de ander je wil helpen, maar besteed het liefst het hele pakket aan hem uit. Je maakt zichzelf klein, en de ander groot en ondermijnt zo je eigen autonomie.

Wanneer ik aan het eind van een trainingsdag vraag hoe iedereen gaat toepassen wat we gedaan hebben die dag, is er regelmatig iemand die zegt: “Dat weet ik niet, wat denk jij?” Deze deelnemer communiceert op dat moment vanuit de slachtofferpositie en geeft mij de boodschap: ik ben niet oké en jij bent oké. Ik weet niets en jij weet alles.

Overigens is er geen foute of goede positie in de drama driehoek. Ik denk dat we allemaal alle posities kennen, het ligt er maar net aan wie er tegenover ons staat en in welke situatie we zitten. En in een gesprek switchen ook nog eens regelmatig van positie.

Je hebt waarschijnlijk wel 1 of 2 voorkeursposities, en die zijn direct verbonden met de strategieën die we als kind hebben geleerd. Iemand die gemakkelijk aanklaagt heeft geleerd dat het ‘eten of opgegeten worden’ is in het leven. Nou, dan kun je maar beter zorgen dat jij degene bent die eet 😊. Iemand die gemakkelijk vanuit de redderpositie communiceert heeft geleerd dat zijn eigen wensen er misschien wel toe doen, maar dat die van iemand anders nog veel belangrijker zijn. En als je gemakkelijk acteert vanuit de positie van het slachtoffer, dan ben je bekend met uitspraken als: “En wat als het je niet lukt?”, of “Er zijn ook dingen die je niet kunt, je kunt beter meer realistische doelen stellen”.

Kun je je nu voorstellen dat communiceren vanuit de aanklaag- of de redderspositie het die ander wel heel gemakkelijk maakt om te reageren vanuit de slachtofferpositie?

Dan moet je dus nog steeds alles zelf doen…..

Ik denk niet dat we altijd kunnen voorkomen dat we in de drama driehoek terecht komen, het gebeurt in een split second als je moe bent of onder druk staat. Wél handig om te weten dát je erin zit en te weten wat je anders kunt doen. Met de achterliggende gedachte dat wanneer jij iets anders doet, je gesprekspartner ook met een andere reactie moet komen.

Van drama driehoek naar winnaars driehoek

De winnaars driehoek is de betere, gelijkwaardige versie van de drama driehoek. Voor elke positie in de drama driehoek bestaat er namelijk een tegenhanger die de relatie bevordert en eigenaarschap stimuleert.

In de winnaarsdriehoek wordt de aanklager een assertieveling. Net zoals de aanklager is de assertieveling nog steeds heel helder over wat hij wil en wat zijn grenzen zijn, maar hij voegt iets aan zijn boodschap toe. Namelijk: dit wil ik, en jij dan? Assertievelingen zijn oprecht geïnteresseerd in de ander, en bereid tot het maken van een compromis.

De redder wordt helper in de winnaars driehoek en komt niet meer in actie totdat iemand gevraagd heeft om zijn hulp. Als je ziet dat het mis dreigt te gaan, check je eerst even of die ander wel zit te wachten op jouw hulp of advies. Of ik zeg zelf wel eens: “Ik kan het niet van je overnemen, maar ik kan wel kijken of ik je kan helpen”.

Waar de redder bij het minste of geringste in de faciliterende stand schiet, gooit de helper de bal wat vaker terug over de schutting met vragen als “Hoe zie je dat zelf?” of “Hoe denk jij dat we dit gesprek dusdanig kunnen afsluiten dat we beiden tevreden zijn?”. Waar de redder maar doorratelt, laat de helper ook eens een stilte vallen in het gesprek. Want pas dan moet ook je gesprekspartner aan de bak.

Het slachtoffer wordt een kwetsbare in de winnaarsdriehoek. In plaats van slachtoffergedrag vertonen, gaat hij anderen concrete hulpvragen stellen en zelf tot actie komen. Dus: “Ik begrijp niet zo veel van telefoons, maar ik heb de handleiding gelezen. In hoofdstuk 6, blz. 232 staat een passage die ik niet begrijp, kun je mij dat uitleggen?”, in plaats van “Ik begrijp niks van telefoons, dus kun jij dat regelen?”

In trainingen laat ik mensen het effect ervaren van de verschillende posities in de drama driehoek en de winnaarsdriehoek, en dat vinden ze vaak een eye opener.

Reflectievragen

• Is er een situatie thuis of op de werkvloer waarin je wel wat hulp kunt gebruiken?
• In welke positie van de drama driehoek zit je zelf?
• Wat zou je concreet kunnen doen (of laten) om de overstap van de drama driehoek naar de winnaars driehoek te kunnen maken?

Disclaimer: bovenstaande geldt alleen wanneer je niet voor elkaar krijgt wat je zou willen. If it ain’t broken, don’t fix it!